لوازم جانبی کنتاکتور

کنتاکتورها از جمله تجهیزات بسیار پرکاربرد در تابلو برق های صنعتی هستند. این کلیدهای الکترومغناطیسی به منظور کنترل جریان یا به عبارتی کنترل عملکرد مصرف کننده های الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرند. مزیت اصلی کنتاکتورها، قابلیت کنترل از راه دور آن ها است.

کنترل عملکرد کنتاکتور (یا به عبارتی مصرف کننده متصل به کنتاکتور) به کمک تیغه های فرمان انجام می شود. گاهی اوقات متناسب با شرایط و نیازهای پروژه نیاز به افزایش قابلیت های کنتاکتور داریم. در چنین شرایطی استفاده از لوازم جانبی کنتاکتور ضروری است. تجهیزات جانبی متناسب با برند کنتاکتور ممکن است متفاوت باشند. در ادامه به بررسی مهمترین تجهیزات جانبی کنتاکتور خواهیم پرداخت. با من همراه باشید.

مقدمه ای بر ساختار و عملکرد کنتاکتور

درک ساختار و عملکرد کنتاکتور می تواند به درک عملکرد ملحقات آن کمک کند. از اینرو ابتدا به بیان مقدمه ای در مورد کنتاکتور خواهیم پرداخت. کنتاکتور یک کلید الکترومغناطیسی است که به منظور کنترل عملکرد مصرف کننده های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. ساختار کنتاکتور شامل بخش های زیر است:

  • بدنه یا قاب محافظ
  • کنتاکت ها یا تیغه ها
  • بوبین یا بخش فرمان
  • مکانیزم کنترل جرقه

تیغه ها و بوبین مهمترین بخش های عملکردی کنتاکتور هستند. تیغه ها به دو بخش اصلی و کمکی تقسیم می شوند. تیغه اصلی مسیر عبور جریان بار است. تیغه های کمکی به منظور اجرای مکانیزم های کنترلی مورد استفاده قرار می گیرند.

سیگنال راه اندازی کنتاکتور توسط مدار فرمان صادر می شود. رسیدن سیگنال به بوبین سبب ایجاد یک آهنربای الکتریکی می شود. آهنربا قادر است تیغه اصلی را بسته و مصرف کننده را روشن کند. به منظور حفظ وضعیت مدار در حالت بسته و اتصال شاسی های روشن و خاموش به مدار، از تیغه های کمکی کنتاکتور استفاده می شود.

در مقاله “کنتاکتور چیست و چه کاربردهایی دارد” به بیان جزئیات بیشتر در مورد این تجهیزات پرداخته ایم.

لوازم جانبی کنتاکتور

در بخش قبل اشاره کردیم که به منظور افزایش قابلیت های کنتاکتور از تجهیزات جانبی استفاده می شود. بسته به برند کنتاکتور مورد استفاده، ممکن است شاهد تغییراتی در نوع و ساختار تجهیزات جانبی باشیم. از جمله محبوبترین برندهای کنتاکتور در بازار ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد:

نکته مهم دیگری که در این زمینه قابل اشاره است، وابستگی لوازم جانبی کنتاکتور به نوع کاربرد مورد انتظار است. در مقاله “وظایف کنتاکتور در تابلو برق” به بیان برخی از کاربردهای این تجهیزات پرداخته ایم. با در نظر گرفتن جمیع جوانب بیان شده، مهمترین تجهیزات جانبی کنتاکتور عبارتند از:

تیغه کمکی کنتاکتور

به منظور اجرای فرآیندهای کنترلی مختلف از تیغه های کمکی کنتاکتور استفاده می شود. اغلب کنتاکتورها به صورت پیشفرض دارای چند تیغه کمکی هستند. تعداد تیغه کمکی در نمونه های مختلف کنتاکتور متفاوت است. به عنوان مثال کنتاکتور زیمنس 40 آمپر با کد فنی 3RT2035-1AP00 دارای دو تیغه کمکی (یک باز و یک بسته) است.

در حالی که کنتاکتور 150 آمپر سه پل زیمنس، کد فنی 3RT1055-6AP36 دارای 4 تیغه کمکی (2 باز و 2 بسته) است. از تیغه های کمکی در پیاده سازی مدار فرمان و فرآیندهای کنترلی استفاده می شود. هرچقدر پیچیدگی مدار فرمان بیشتر باشد، نیاز به تعداد تیغه کمکی بیشتری داریم.

 برای رفع این نیاز، راهکار ویژه ای وجود دارد. یکی از لوازم جانبی کنتاکتور که کاربرد زیادی دارد، تیغه کمکی است. این تیغه ها در آرایش های مختلف با تعداد و وضعیت متنوع تیغه ها عرضه می شوند. این تیغه ها عموما به صورت جانبی به کنتاکتور نصب می شوند. اما در برخی برندها تیغه کمکی به جلوی کنتاکتور متصل می شود. شکل زیر را ببینید.

وضعیت اتصال تیغه ها به کنتاکتور

سرج پروتکتور یا جرقه گیر

SURGE در لغت به معنای نوسان یا افزایش ناگهانی است. منظور از سرج در مدار الکتریکی، ایجاد یک موج گذرا روی جریان، ولتاژ یا توان است. به طور خاص در سیستم‌های قدرت، یک اضافه ولتاژ با مدت زمان کمتر از نیم سیکل در شکل موج ولتاژ ایجاد می شود. این نوسان می تواند در سیکل مثبت یا منفی اتفاق بیافتد و بنابراین ولتاژ را افزایش یا کاهش می دهد. این وضعیت در زمان کوتاهی از بین می رود.

این نوسانات گذرا، سبب افزایش ناگهانی ولتاژ یا اختلال در شکل موج می شوند وممکن است به تجهیزات الکترونیکی آسیب وارد کنند و یا حتی آن ها را به کلی از بین ببرند. سرج می تواند تا دامنه های ده ها هزار ولت برسد. این نوسانات به طور کلی در بازه های زمانی میکرو ثانیه اتفاق می افتند. به کمک یکی از لوازم جانبی کنتاکتور می توان از این آسیب ها پیشگیری کرد.

سرج پروتکتور یا جرقه گیر کنتاکتور قادر است سرج ایجاد شده در اثر سوئیچینگ کنتاکتور را کنترل و از وارد آمدن آسیب به کنتاکتور و سایر اجزای مدار جلوگیری کند. این تجهیزات با نام تجاری Surge Protector، Surge Supppressor یا Surge Protective Device (SPD) شناخته می شوند. این تجهیزات ساده به صورت موازی با کویل کنتاکتور بسته شده و مدار را در برابر سرج ناشی از عملکرد کنتاکتور محافظت می کنند. جرقه گیرها با قطعات الکترونیکی متفاوتی ساخته می شوند.

در مقاله “سرج پروتکتور کنتاکتور و همه چیز درباره آن” به بررسی دقیق این تجهیزات پرداخته ایم.

اینترلاک مکانیکی

یکی از روش های راه اندازی موتور الکتریکی سه فاز، راه اندازی چپگرد – راستگرد با استفاده از کنتاکتور است. در این روش از دو کنتاکتور مجزا به منظور کنترل عملکرد موتور استفاده می شود. یکی از کنتاکتورها موتور را در وضعیت چپگرد فعال می کند و کنتاکتور دیگر در وضعیت راستگرد موتور را راه اندازی می کند.

گاهی اوقات ممکن است به دلیل خطای انسانی یا خطا در مدار فرمان، سیگنال فعالسازی به صورت همزمان برای هر دو کنتاکتور ارسال می شود. وقوع این شرایط می تواند برای موتور و سایر تجهیزات متصل به آن آسیب زا باشد. یکی از لوازم جانبی کنتاکتور از وقوع چنین وضعیتی پیشگیری می کند. این تجهیز اینترلاک مکانیکی نام دارد. اینترلاک بین دو کنتاکتور قرار می گیرد. شکل زیر نمایی از آن را نشان می دهد.

اینترلاک - لوازم جانیب کنتاکتور

سایر لوازم جانبی کنتاکتور

نمونه های معرفی شده در بالا به عنوان تجهیزات جانبی عمومی روی همه کنتاکتورها قابل استفاده هستند. اما بسته به نوع کاربری و توان کنتاکتورها، برخی تجهیزات جانبی دیگر نیز وجود دارند. این تجهیزات بین برندهای مختلف متفاوت است. حتی ممکن است برخی از تولید کنندگان هیچکدام از این تجهیزات جانبی را به بازار عرضه نکنند. مهمترین لوازم جانبی کنتاکتور زیمنس علاوه بر سه مورد بیان شده در بالا عبارتند از:

  • تایمرهای قطع و وصل کنتاکتور (رله حالت جامد)
  • پوشش (کاور) ترمینال برای نمونه های جریان بالا
  • ماژول سیم کشی (اتصال به شبکه)
  • ماژول موازی کننده کنتاکتورها
  • لینک کننده کنتاکتورهای موازی
  • لچ مکانیکی
  • ترمینال جانبی
  • و …

بسته به نیازهای پروژه ممکن یک یا چند نمونه از لوازم جانبی کنتاکتور در یک پروژه مورد استفاده قرار بگیرد.

جمع بندی

کنتاکتورها از جمله تجهیزات بسیار پرکاربرد در تابلوبرق های صنعتی هستند. قابلیت کنترل از راه دور و همچنین توانایی کنتاکتور در مدیریت جریان های بزرگ، سبب گسترش استفاده از این تجهیزات شده است. گاهی اوقات نیاز به افزایش قابلیت های کنتاکتور داریم.

در چنین شرایطی استفاده از لوازم جانبی کنتاکتور می تواند راهگشا باشد. لوازم یا تجهیزات جانبی کنتاکتور بسته به برند تجهیزات متفاوت است. اینترلاک مکانیکی، کنتاکت کمکی و سرج پروتکتور پرکاربردترین نمونه های این تجهیزات هستند.